ट्याक्सीको विकल्पः टुटल होइन, साइकल

प्रधानमन्त्री केपी ओली टोली डाभोस जानु केही समयअघि ‘टुटल’ र ‘पठाओ’ को वैधानिकता, सान्दर्भिकता र सुरक्षा मापदण्डबारे नेपाली मिडियामा तीव्र वहस भयो । यातायात विभागको अनुमति नलिई चलेका टुटल र पठाओ अवैधानिक भएको भन्दै यातायात मन्त्रीले तिनलाई कारबाही गर्ने कदम चालेपछि यो बहस सुरु भएको थियो । तर, सामाजिक सञ्जालमा यातायात मन्त्रीको आलोचना भयो । अधिकांशले कानून छैन भने कानून बनाएर टुटल र पठाओजस्ता एप्समा आधारित यातायात कम्पनीलाई वैधानिकता दिनुपर्ने, सुरक्षा मापदण्ड पालना गरेका छन् कि छैनन् भनी नियमन गर्नुपर्ने तर कम्पनी नै बन्द गर्न नहुने तर्क गरे । अन्ततः प्रधानमन्त्री ओली आफैले हस्तक्षेप गरी टुटल र पठाओलाई बचाउनु पर्‍याे । यो प्रकरणबाट टुटल र पठाओ लाभान्वित भए । पहिले कहिल्यै टुटल र पठाओबारे नसुनेका र सुने पनि प्रयोग गर्न हिच्किचाइरहेकाहरूले पनि धमाधम एप्स डाउनलोड गरेर तिनको सेवा उपभोग गर्न थाले । 

यो विवाद र वहसकै क्रममा हामीले थाहा पायौँ – उपत्यकामा टुटल र पठाओ एप्सको माध्यमद्वारा करीब १५ हजार मोटरसाइकल र स्कुटर भाडामा सञ्चालित रहेछन् । करीब १० हजार ग्राहकले एप्स डाउनलोड गरिसकेका छन् र धेरैले यसबाट प्रत्यक्ष रोजगारी पाइरहेका  रहेछन् । अर्थात्, प्रधानमन्त्री र मन्त्रीबीच भएको विवादले टुटल र पठाओको राम्रै विज्ञापन भयो । षड्यन्त्रको सिद्धान्तमा विश्वास गर्नेहरूले त यी कम्पनीकै योजना बमोजिम सरकारले कारबाही गर्न खोजेको तर अन्ततः नगरेको प्रतिक्रिया पनि दिए । यी दुबै सेवाका लागि सरल रुपमा भुक्तानी दिने र लिने कार्यमा संलग्न इ सेवा नामको कम्पनीका मालिक प्रधानमन्त्री ओली निकटस्थ रहेकाले पनि त्यो षडयन्त्रको सिद्धान्तले एउटा आधार पाएको थियो । यो प्रकरणको पर्दापछाडि जो भए पनि समृद्धिको नाउँमा पानीजहाज र रेलवेतर्फ मात्रै अर्जुन दृष्टि लगाइरहेका प्रधानमन्त्री ओलीले सर्वसाधारणले उपयोग गर्दै आएको सेवाको बारेमा सोच्नुभयो । यो बहसलाई काठमाडौंको सार्वजनिक यातायात सुधार्ने र यसबारे सोच्ने अवसरमा बदल्न सकिन्छ कि भन्ने उद्देश्यले यो आलेख तयार गरिएको छ । 

सर्वप्रथम त टुटल र पठाओको पक्षमा सर्वसाधारण किन लागे भन्ने सोच्नु आवश्यक छ । काठमाडौंमा ट्याक्सीहरू नियममा बस्दैनन्, ग्राहकलाई ठग्छन् र असुविधा दिन्छन् भन्ने तीव जनअसन्तुष्टि छ । उनीहरूका लागि टुटल र पठाओ ट्याक्सीका विकल्प हुन् । यी एप्स–यातायातको पक्षमा जनलहर उर्लिएको देखेर प्रधानमन्त्री आफै पनि विभागीय मन्त्रीविरुद्ध उभिन पुगे । यहाँ प्रश्न आउँछ – भाडाका ट्याक्सीलाई अनुगमन गर्न र ग्राहकमुखी, सेवामुखी बनाउन नसक्ने सरकारले के भविष्यमा टुटल र पठाओजस्ता सेवा प्रदायकलाई नियमन गर्न सक्ला ? हरेक बस्तु तथा सेवा शुरु गर्दा आकर्षक प्याकेज दिने र पछि विस्तारै ठग्न थाल्ने प्रवृत्तिबाट हामी अपरिचित छैनौँ । केही समयअघि ननस्टप भनेर चक्रपथमा सुरु भएको महानगर बस सेवा नै यसको ज्वलन्त उदाहरण हो । त्यो सेवा आज  चक्रपथका अन्य सेवाभन्दा खासै भिन्न देखिन्न । ननस्टप भनेको होइन र भनेर कसैले सोधे ड्राइभरहरू झर्कन्छन् – ग्राहक त कुर्नु परिहाल्यो नि !  त्यसैले आज थोरैमात्र सेवाग्राही र सेवादायक हुँदा सबैको मन जितेका टुटल र पठाओ पछि चाहिँ बद्लिँदैनन् भन्ने कुनै ग्यारेण्टी छैन । 

अर्को, मोटरसाइकलहरु सुरक्षित छैनन् । मोटरसाइकल र स्कुटरहरू तीव्र गतिमा बत्तिन्छन् । सानो चेपमा पनि छिरिहाल्छन् । प्रधानमन्त्रीले नै टुटल र पठाओको बचाउ गरेपछि र जनस्तरबाट नै वाहवाह पाएपछि अब यी सेवाको तीव्र विस्तार हुने निश्चित छ । अरु हजारौं मोटरसाइकल र  स्कुटर चालकहरू यी एप्समा जोडिन्छन् । आज आफ्नो काम वा रुचिले मोटरसाइकल चढ्नेहरूमा एक मिनेट कुर्ने र नियम पालना गर्ने धैर्य छैन । भोलि मोटरसाइकलको संख्या दोब्बर भयो र ‘टुटुल’ र ‘पठाओ’ जस्ता कम्पनीबीच अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा सुरु भयो भने के होला ?

तेश्रो, मोटरसाइकल वा स्कुटर अहिलेको काठमाडौंमा स्वास्थ्यका दृष्टिले पनि उपयुक्त साधन मानिँदैनन् । किनभने, यो धूलो, धुँवा र चिसोमा मोटरसाइकल चढ्ने सबैजसा रुखाखोकीले ग्रस्त छन् । साइनस र ढाड दुख्नेजस्ता दीर्घ रोगको शिकार भइरहेका छन् । 

टुटल र पठाओको आलोचना गर्नुको अर्थ ट्याक्सीको पक्षमा वकालत गर्नु होइन । ट्याक्सीको विकल्प खोज्दा त्यस्तै वा त्यो भन्दा खराब विकल्प नरोजौँ भन्न खोजिएको हो । र, प्रधानमन्त्रीको चासोलाई सकारात्मक दिशामा लगाऔँ भन्ने हो । के होला त आजको काठमाडांैका लागि त्यस्तो सकारात्मक विकल्प ? काडमाडौंको मौसम राम्रो छ । क्षेत्रफल ठूलो छैन । गल्लीगल्लीमा मठ मन्दिर छन् । हरेक गल्ली आफैमा जीवित सम्पदा हो । यस्तो सहरलाई ग्रिन सिटीमा परिणत गर्नुपर्छ । यस्तो सहरका लागि सबैभन्दा उपयुक्त विकल्प हो, साइकल । प्रायः ३२ डिग्रीभन्दा बढी गर्मी नहुने काठमाडौंमा बाह्रैमास साइकल चलाउन मिल्छ । काठमाडौंको एक छेउबाट अर्को छेउ पुग्न साइकलमा बढीमा २५ मिनेट लाग्छ । तर, त्यसका लागि साइकल सरर कुद्ने लेन चाहिन्छ । मानिसहरूलाई साइकल चढ्ने बानी भएपछि काठमाडौंको ट्राफिक व्यवस्थापन हुन्छ । धूलोमाण्डुको रुपमा बदनाम सहर हरियालीपूर्ण हुन्छ । काठमाडौंवासीहरू पनि स्वस्थ हुन्छन् । तेल र सवारी साधन किन्ने पैसा बच्छ । व्यापारघाटा घट्छ । र, अन्य देशमाथिको परनिर्भरता कम हुन्छ । 

टुटल र पठाओका कारण काठमाडौंमा सार्वजनिक यातायात बारे बहस सुरु भएको छ । यो बहस सेलाउनु हुँदैन । तर, ट्याक्सीको विकल्प खोज्ने नाउँमा टुटल र पठाओलाई अर्को ट्याक्सी सेवा बन्न दिनु हुँदैन । टुटल र पठाओको पक्षमा उभिएका प्रधानमन्त्री ओलीलाई काठमाडौंमा करीब ४० स्थानमा स्मार्ट साइकल स्ट्याण्ड बनाउन अनुरोध गरौँ । सरकारले सुरुमा ती स्ट्याण्डका लागि एक हजार स्मार्ट साइकल उपलब्ध गराओस् र ती साइकल चलाउन केही रकम डिपोजिट राखेर पाइने स्मार्ट कार्ड जारी गरोस् । एक स्थानबाट चलाएर अर्को स्थानमा पुगेपश्चात स्मार्ट कार्ड कै सहयोगमा त्यो साइकल पार्किङ गर्न र छाड्न मिल्ने व्यवस्था गरोस् । अहिले भएका सडकमा एक कुनामा साइकललाई प्राथमिकताको व्यवस्था गरिदिने र विस्तारै साइकल लेनहरु वनाउँदै जाने व्यवस्था होस् । अहिलेको नेपालले यतिका काम गर्न रकम कहाँवाट ल्याउने भनेर सोच्न पनि आवश्यक छैन । किनभने यहाँका जनता आफ्नै पैसाले दिनमा झण्डै एक हजारको संख्यामा मोटरसाइकल भित्राइरहेका छन् भने त्यसलाई चलाउन सरदरमा दिनको २०० का दरले पेटोल पनि किनीरहेका छन् । 

सरकारका लागि पनि अब सानोतिनो रकमको समस्या नभएको कुराको संकेत अहिले नेपालले राष्ट्राध्यक्ष र सरकारमा भएकाहरुका लागि हेलिकप्टर र कारहरुका नाममा भइरहेका अरब र करोडको खर्चले दिइरहेको छ । यी सवै काममा हाललाई जनताले चुनेर पठाएका एकाध व्यक्तिका नाममा भइरहेको खर्चको आधा नै पनि परिचालन गराउन सके काठमाण्डौले नयाँ मुहार पाउने देखिन्छ ।