महामारीमा मिडिया : नेपालका ५० प्रतिशत पत्रकारको रोजगारी संकटमा

काठमाडौं, वैशाख २४ : कोरोनाभाइरस महामारीविरुद्ध लडाइँको फ्रन्टलाइनमा स्वास्थ्यकर्मीजस्तै सञ्चारकर्मीहरू पनि जोखिम मोलेर खटिएका छन् । तर, महामारीको बेला खटिने डाक्टर र नर्सले प्रोत्साहन भत्ता पाइरहँदा पत्रकारले भने रोजीरोटी गुमाउनु पर्ने अवस्था आएको छ।

कतिपय पत्रकारले तलब नै पाएका छैनन् । कतिपयले जागिर नै गुमाइसकेका छन् । महामारी नियन्त्रण गर्ने नाउँमा लगाइएको लकडाउन लम्बिँदै जाँदा ठूला मिडिया हाउसहरू समेत धराशायी हुन थालेका छन्। 

मिडिया हाउस सञ्चालकहरू अहिले नेपाली पत्रकारिता क्षेत्रले इतिहासकै सबैभन्दा कठिन आर्थिक सङ्कट झेलिरहेको र चैत ११ गतेदेखि जारी लकडाउनको असर दीर्घकालसम्म कायमै रहने बताउँछन्। 

सरकारले बुधबार छैटौंपटक लकडाउन लम्याउँदै जेठ ५ गतेसम्म देश ठप्प राख्ने निर्णय गरेको छ । यति लामो समयसम्म उद्योग, कलकारखाना, पर्यटन, उड्डयन र व्यापारलगायत अर्थतन्त्रका सबै धमनीहरू बन्द हुँदा त्यसको प्रत्यक्ष मार सञ्चार क्षेत्रमा परेको छ। 

अहिले पत्रपत्रिकाहरू करीब–करीब विज्ञापनरहित भएका छन् । टीभी, अनलाइन र रेडियोमा पनि विज्ञापन मात्रा प्रत्येक दिन घट्दो छ । विज्ञापन बजारमा मन्दी देखिँदा पत्रकारितामा नयाँ रोजगारी सिर्जना नहुने मात्र होइन, भइरहेको रोजगारी पनि गुम्ने देखिन्छ।

दैनिक पत्रिका र टेलिभिजन सञ्चालकहरूको संस्था मिडिया सोसाइटीका अध्यक्ष शुभशंकर कँडेल नेपाली मिडिया अहिले ‘जीवन र मरणको दोसाँध’मा रहेको बताउँछन्। 

‘मिडिया उद्योगमा क्यास लकडाउन सुरु भइसकेको छ। छापिएका, बजेका विज्ञापनको पैसा उठेको छैन। तलब खुवाउन र अप्रेसन कस्ट (मसी, कागज, इन्धन) धान्न धौं धौं पर्न थालेको छ,’ कँडेलले काठमाडौं प्रेससँग भने, ‘एजेन्सीले पैसा उठाउन सकेको छैन, विज्ञापन दाताले आफ्नो प्रडक्ट बेच्न नपाउँदा भुक्तानी दिने अवस्था छैन ।’ 

कँडेल थप्छन्, ‘यो लकडाउनेको असर कम्तीमा मंसिरसम्म रहने देखिन्छ । किनकि, लकडाउन खुलेपछि पनि तत्कालै विज्ञापन आउँन थाल्दैन। बजारमा पैसा उठ्ने सम्भावना न्यून हुन्छ।’  

विज्ञापन मन्दीका कारण मिडिया उद्योगले ५० प्रतिशतसम्म रोजगारी कटौती गर्न सक्ने र यो स्थिति केही महिना लम्बिए ५० प्रतिशत मिडिया हाउसहरू बन्द हुने कँडेलको प्रक्षेपण छ।

नेपाल रिपब्लिक मिडिया प्रालिका अध्यक्ष विनोदराज ज्ञवाली कोरोनाको सबैभन्दा ठूलो आर्थिक मार मिडिया उद्योगमा परेको बताउँछन् । उनी प्रष्ट्याउँछन्, ‘अरू उद्योगहरू अहिले बन्द छन् । कमाउन नसके पनि उनीहरूको खर्च कम भएको छ । तर, मिडिया उद्योग बन्द गर्न मिल्दैन । यसैले, लकडाउनको सबैभन्दा ठूलो आर्थिक असर मिडियालाई परेको छ ।’ 

उनी थप्छन्, ‘विज्ञापन छँदै छैन भन्दा पनि हुन्छ । लगानी भने थप्नु पर्ने अवस्था छ। तलब, कागज, मसी र अप्रेसन खर्च निरन्तर भइरहन्छ। यसैले, मिडिया उद्योग धरासायी बन्ने अवस्थामा पुगेको छ।’

नेपालको सबैभन्दा ठूलो सञ्चार घराना कान्तिपुर मिडिया ग्रुपका अध्यक्ष कैलाश सिरोहिया अहिले आफूले कोरोनाले मिडियामा कस्तो असर पार्छ भन्ने बुझ्न तथ्याङ्क विश्लेषण गरिरहेको बताउँछन्। ‘तथ्यांक विश्लेषण सकिएपछि मात्रै हामी कोरोनाले कति असर पारेको छ भन्न सक्छौँ,’ सिरोहियाले भने।

कोरोनाले सञ्चार क्षेत्रमा पारेको असरलाई सरकारले आगामी बजेटमार्फत् सम्बोधन गर्नुपर्ने भनाइ मिडिया सोसाइटीको छ । अध्यक्ष कँडेल भन्छन्, ‘मिडिया उद्योगलाई सरकारले सफ्ट लोनको व्यवस्था गरिदिए तत्कालको समस्या केही हदसम्म समाधान हुन सक्छ ।’

मिडिया सोसाइटीले मिडिया क्षेत्रमा परेको आर्थिक असरबारे अर्थमन्त्री,  सञ्चार मन्त्री, सञ्चार सचिव र राष्ट्र बैंकका गर्भनरलाई भेटेरै जानकारी गराएको छ। 

रिपब्लिक मिडियाका अध्यक्ष ज्ञवाली पनि सञ्चार उद्योगलाई जोगाउन सरकारले उचित नीति लिनुपर्ने बताउँछन् । ‘यो कल्पनाभन्दा बाहिरको परिस्थिति हो। यससँग जुध्ने, कमभन्दा कम खर्चमा संस्था चलाउने, टिकाउने र फ्रन्टलाइनमा काम गर्ने पत्रकारदेखि कर्मचारीसम्मलाई सुरक्षित राख्नुको विकल्प छैन,’ उनले भने, ‘रोजगारी गुम्ने मात्रै होइन, जति पैसा छ त्यसलाई शेयर गरेर लिनुपर्ने अवस्था समेत आइपुगेको छ।’

कोरोना संकट टरेपछि पनि मिडिया उद्योगको संटक तत्काल नटर्ने ज्ञवालीको विश्लेषण छ। ‘लकडाउन खुलेपछि पनि मिडियालाई सहज हुने छैन। विज्ञापन दाताले उत्पादन गर्ने, मार्केट पठाउने, विक्री गर्ने र त्यसपछि मात्रै विज्ञापन दिने हो,’ ज्ञवाली भन्छन्, ‘अटोमोवाइल लगायतका सेक्टर लकडाउन अघि नै स्लो भइसकेका थिए। त्यसैले विज्ञापनदाता पनि तत्कालै विज्ञापन गर्ने अवस्था नआउन सक्छ। मेरो विचारमा मिडिया उद्योगलाई पुरानो अवस्थामा फर्कन कोरोना संकट टरेको २ वर्ष लाग्न सक्छ।’ 

१२ अर्बको विज्ञापन बजारमा डेढ महिनामै ३० प्रतिशत गिरावट

एडभरटाइजिङ एसोसिएसन अफ नेपाल (एएएन) को तथ्यांक अनुसार नेपालको विज्ञापन बजार वार्षिक १२ अर्ब बराबरको हो। तर, डेढ महिना यता गरिएको लकडाउनका कारण विज्ञापन बजारमा २५ देखि ३० प्रतिशत गिरावट आइसकेको छ। 

एसोसिएसनका अध्यक्ष रविन्द्रकुमार रिजालका अनुसार गत वर्ष विज्ञापन बजारमा १२ अर्बको कारोबार भएको थियो। तर, यो वर्ष विज्ञापन बजार कम्तीमा २ अर्ब घट्नेछ। ‘लकडाउन भए यता आजको मितिसम्म करिब ३० प्रतिशतले बजार घटेको हाम्रो अनुमान छ,’ उनले भने, ‘जेठ ५ गतेसम्म मात्रै लकडाउन रहँदा विज्ञापन बजारले कम्तीमा २ अर्ब रुपैयाँ गुमाउने देखिन्छ।’

उनका अनुसार विज्ञापनका हिसाबले हेर्ने हो भने लकडाउनको सबैभन्दा बढी मार प्रिन्ट मिडियाले खेपेका छन्। ‘कोरोनाको सुरुवातसँगै पेपरबाट कोरोना सर्छ भनियो। त्यसैले सर्कुलेसन, विज्ञापनका हिसाबले सबैभन्दा बढी समस्या प्रिन्ट मिडियाले भोगेका छन्,’ उनी भन्छन्।

उनका अनुसार प्रिन्ट मिडियाको विज्ञापन कारोबार वार्षिक २ अर्ब बराबरको हो। यस्तै टेलिभिजनको ३ अर्ब र अनलाइन, रेडियोको विज्ञापन बजार वार्षिक करिब १ अर्ब बराबरको हो। त्यसबाहेक ठूलो हिस्सा होर्डिङ बोर्ड, डिजिटल बोर्ड, क्यालेन्डर लगायतले लिने गरेको छ। 

नेपालको विज्ञापन बजारको सबैभन्दा बढी हिस्सा भने बैंकिङ क्षेत्रको हो। त्यसपछि मात्रै उत्पादनमूलक उद्योगहरु आउँछन्। ‘गर्नुपर्ने उत्पादन (सिमेन्ट, छड) हरुले नै हो। तर, नेपालको हकमा बैंकिङ क्षेत्रकै हिस्सा विज्ञापनमा ठूलो छ,’ उनले भने, ‘किनकि बैंकका हरेक रिपोर्ट र योजना विज्ञापनमार्फत् सार्वजनिक गराउनु पर्ने नियम छ ।’

उनले देशभरनै लकडाउन गरिरहने र लम्बाइरहने हो भने विज्ञापन बजारको अवस्था भयावह हुन सक्ने बताउँछन्। ‘जोखिम मूल्यांकन गर्ने र फरक ठाउँमा फरक नियम लागु गरेर अर्थतन्त्र चलायमान बनाउन सके मात्रै विज्ञापन बजारमा पर्ने भयावह संकट केही हदसम्म टार्न सकिन्छ’ रिजाल भन्छन्, ‘विज्ञापन बजारमा परेका असरबारे सरकारसँग छलफल गर्नुअघि हाम्रो बैठक बोलाएका छौं। त्यसपछि मात्रै सरकारसँग हाम्रा समस्या राख्छौं ।’ 
 
विज्ञापन बजारबाट एजेन्सीले १५ प्रतिशत र मिडियाले ८५ प्रतिशत पाउने भएकाले सबैभन्दा बढी असर मिडियाले नै खेप्नु पर्ने उनले भनाइ छ । ‘हामीले अब कसरी अघि बढ्ने, के गर्ने भनेर विज्ञापन दाताहरुसँग छलफल गरिरहेका छौं,’ संघका अध्यक्ष रिजालले भने।