राजा महेन्द्रपछि मै भएँ यो बाटो हिँड्ने : डा. भट्टराई

नेपालको पूर्वीसीमा  सिक्किमसँग जोडिएको चिवाभञ्ज्याङदेखि पश्चिमी सीमा बैतडीको झुलाघाटसम्म मध्यपहाडी (पुष्पलाल) राजमार्गको यात्रा सम्पन्न फर्केका छन्– पूर्व प्रधानमन्त्री एवम् नयाँशक्ति पार्टीका संयोजक डा. बाबुराम भट्टराई । क्षेत्रीय विकास योजनामा विद्यावारिधि गरेका उनले यसअघि दशवर्षे सशस्त्र माओवादी जनयुद्धका क्रममा टुक्रा–टुक्रा गरी यो बाटोमा यात्रा गरेका थिए । यसपटक चाहिँ १८७९ किलोमिटर यात्रा लगातार पूरा गरे । ३० दिनलामो यात्रामा एक सयभन्दा बढी अन्तक्र्रिया गरे । हजारौँ स्थानीय बासिन्दासँग साक्षात्कार गरे ।

दश वर्षअघि आफू अर्थमन्त्री छँदा भट्टराईले यो लोकमार्गलाई राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका रूपमा घोषणा गरेका थिए तर अझै यो अधुरो छ । ‘ऊ बेला जनयुद्धका क्रममा गएको थिएँ, यसपटकको यात्रा चाहिँ मनयुद्ध हो । यो उमेरमा यो यात्रा गर्नु निकै चुनौतीपूर्ण थियो तर सफल भइयो’, उनले भने ।

आफ्नो नेतृत्वमा भएको एक दशकलामो सशस्त्र द्वन्द्वबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित मध्यपहाडमा के परिवर्तन आएको पाए त डा भट्टराईले ? कसरी संभव देख्छन् त ‘हाम्रै पालामा समृद्धि’ ? 

करिब १९ महिना प्रधानमन्त्री भएका थिए- डा.भट्टराई । त्यसबेला काठमाडौंलगायत देशका मुख्य शहरको स्वरुप फेर्ने, राजश्व सङ्कलनमा ह्वत्तै वृद्धि गर्ने अनि माओवादी सेनाका लडाकूको समायोजन/व्यवस्थापन टुंगोमा पुर्‍याउनेजस्ता उल्लेखनीय काम गरेका थिए, उनले ।  दुईतिहाइ बहुमतको बलियो वर्तमान सरकारले एक वर्ष पुग्दा डा.भट्टराई मध्यपहाडकै यात्रामा थिए । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारको गति र यसले तय गरेको गन्तव्यतर्फको एकवर्षे यात्राप्रति कस्तो मूल्याङ्कन छ उनको ? उनको दल नयाँशक्ति पार्टीको मूल नारा छ– ‘समृद्धि संभव छ हाम्रै पालामा’ । यो यात्रापछि पनि उनी कसरी देख्छन् त संभव ?

प्रस्तुत छ– यिनै विषयमा केन्द्रित रहेर डा. भट्टराईसँग काठमाडौंप्रेसका लागि माधव ढुङ्गेलले लिएको अन्तर्वार्ता :

चिवाभञ्ज्याङदेखि झुलाघाटसम्म १८७९ किलोमिटरलामो मध्यपहाडी यात्रा एकैचोटी फर्कनुभयो । यो रूट नै किन रोज्नुभएको ?

हो, हामीले माघ १५ देखि फागुन १५ सम्म सिक्किसमसँग जोडिएको पूर्वीसीमा चिवाभञ्ज्याङबाट मध्यपहाडी (पुष्पलाल) लोकमार्ग हुँदै फागुन १५ गते महाकाली किनारको झुलाघाट पुगेर १८७९ किलोमिटरको यात्रा सम्पन्न गर्‍यौँ । किनभने, मध्यपहाड नै ऐतिहासिक हिसाबले नेपालको भौगोलिक एकीकरणपछि दुईतिहाइ जनसङ्ख्या बसोबास गर्ने ठाउँ हो । कालान्तरमा पहाडी अर्थतन्त्र धरासायी बन्दै गयो । मान्छे तराई झर्न थाले । युवाहरू विदेश पलायन हुन थाले । र, यो भाग पछाडि पर्‍यो । त्यसो भएको हुनाले म अर्थमन्त्री छँदा ०६५ सालमा मध्यपहाडी राजमार्गलाई ‘पुष्पलाल लोकमार्ग’ नामाकरण गरेर यो सम्पन्न गर्नुपर्छ भन्ने अवधारणा अघि सारेको थिएँ । त्यसैले यो मध्यपहाडी लोकमार्गवरिपरि नै पछि सहरहरू पनि बनाउने भन्ने अवधारणाा अघि सारियो । 

यसले नै नेपालको अर्थतन्त्रलाई आमूल रुपान्तरण गर्नसक्छ भन्ने सोचका साथ यो यात्रा हामीले गर्‍यौँ । किनकि, मध्यपहाड नेपालको एक प्रकारको मेरुदण्ड नै हो । त्यसैले यो भागका जनतासँग भेटघाट गर्ने, यहाँको विकासको स्थिति बुझ्ने हाम्रो मुख्य चाहना थियो । 

०६३ सालअघि माओवादी जनयुद्ध कालमा त्यसको एकजना प्रमुख नेताका हैसियतमा त पक्कै यो बाटो हिँड्नुभएको थियो, शायद् खण्ड–खण्डमा । द्वन्द्व सकिएको १३ वर्षपछि फेरि एकैचोटी यात्रा गर्नुभो । यो बीचमा मध्य पहाडले कत्तिको उन्नति गरेछ ?

मध्यपहाडी लोकमार्ग जसलाई ऐतिहासिक रूपमा हुलाकी मार्ग पनि भनिन्थ्यो । पूर्वमा पाँचथर, ताप्लेजुङ, इलाम, धनकुटादेखि र पश्चिममा डोटी र जुम्लादेखि काठमाडौंसम्म आउने बाटोलाई हुलाकी मार्ग भन्ने गरिन्थ्यो । त्यो बाटोबाट नेपालको इतिहासमा राजनीतिज्ञहरू कसैले भ्रमण गरेका रहेनछन् । हामी धेरै ठाउँ पुग्दा मानिसहरूले भने– ०१४/१५ सालतिर राजा महेन्द्र यो बाटोबाट आएका थिए । त्यस यता नेपालको कुनै पनि नेता, पूर्वप्रधानमन्त्री स्तरको मान्छे अथवा प्रधानमन्त्री कोही पनि आएनन् । त्यस हिसाबले यो बाटोको अवलोकन गर्दा धेरै नयाँ कुरो हेर्न पायौँ । 

म आफैँ पनि क्षेत्रीय विकासको विद्यार्थी हुनुको नाताले नेपालका तत्कालीन ७५ र अहिलेका ७७ वटै जिल्लाको अध्ययन गरेर मैले विद्यावारिधिको शोधपत्र तयार गरेको थिएँ । त्यसैले मलाई मोटामोटी जानकारी पनि थियो । जनयुद्धको तयारीको सिलसिलामा २०५२ सालमा म पश्चिममा कैलालीदेखि पूर्वमा संखुवासभासम्म अधिकांश क्षेत्रमा गएको थिएँ । जनयुद्धको क्रममा यी ठाउँमा अंश–अंश रूपमा गएको थिएँ । 

अहिले म फेरि पुग्दा राजनीतिक रूपमा मान्छेको चेतना जागृत भएको त पाएँ तर आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक रूपमा खासै परिवर्तन भएको देखिएन । पूर्वमा केही परिवर्तन देखियो । मध्यमा ठीकठीकै देखियो । मध्यपश्चिम र सदूर–पश्चिम चाहिँ अलि पछाडि रहेको हामीले पायौँ । आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक हिसाबले जुन किसिमको रूपान्तरण पहाडको हुनुपर्थ्याे, त्यो भएको देखापरेन ।

यो पनि पढ्नुहोस्: बाबुराम भट्टराईले एक महिने मध्यपहाडी यात्रामा जे देखे....

त्यहाँ पुग्दा तपाईंलाई यत्ति पनि भएनछ यत्रो वर्षमा पनि भन्ने लाग्यो ? विकासको अवस्था निराशाजनक नै हो ?

मध्यपहाडी राजमार्गको ट्रयाक त खुलेको रहेछ । हामीले जाजरकोटको एउटा खण्डबाहेक हामी मोटरमा मध्यपहाडी लोकमार्गबाटै गयौँ । हिउँले सात किलोमीटर बाग्लुङ र रुकुमको सिमानामा अवरोध भयो । त्यो विभिन्न ढंगले पार गर्‍यौँ । त्यसअतिरिक्त यो बाटो बन्नु नै विकासको एउटा समान्य पूर्वाधार बनेकै हो । 

क्षेत्रीय विकास योजनाको विद्यार्थीका नाताले पनि मलाई के थाहा छ भने कृषिप्रधान अर्थतन्त्रमा सबभन्दा पहिलो पूर्वाधार भनेको सडक नै हो । सडकले बजारसँग जोडेपछि मात्रै कृषिको वैज्ञानिकीकरण आधुनिकीकरण हुन्छ र विकासको प्रक्रिया अघि बढ्छ । यस हिसाबले मध्यपहाडी लोकमार्गको निर्माण सँगसँगै सामान्य आर्थिक विकास हुन थालेका, साना बजारहरू हुन थालेका, जनताले निर्वाहमुखी खेती प्रणालीको सट्टामा व्यावसायिक खेती गर्न सुरु गरेको भन्ने त देखियो ।

तर, कतिपय ठाउँमा गम्भीर प्रकृतिको समस्या पनि देखियो । मध्यपूर्वी रुकुममा एउटा समान्य रुपान्तरण पनि हुन नसकेको हामीले देख्यौँ । लुकुम भन्ने गाउँमा हामी पुग्दा मध्ययुगीन अवस्थामा मान्छेहरू सुँगुरसँगै बस्ने, अत्यन्त फोहोर छ । रोजगारी छैन । युवाहरू गाउँमा कोही पनि बस्दैनन् । बूढाबुढीमात्रै, कठ्याङ्गिने चीसोमा नाङ्गो खुट्टा हिँडिराखेका छन् । यस्तो अवस्था देख्यौँ । 

जाजरकोट, दैलेखका कतिपय गाउँहरूमा बाटो, पानी बिजुली कुनै पनि पूर्वाधार नबनेको देखियो । पूर्वी नेपालको तेह्रथुमदेखि खोटाङ रामेछाप हुँदै आउने क्रममा पानीको गम्भीर समस्या देखियो । त्यसले गर्दा मान्छेहरू बसाइँ सरेर बस्ती नै उजाड हुँदै गएको पायौँ । यो प्रकारको अल्पविकास यो प्रकृतिको छ भन्ने मैले अलि सोचेको थिइनँ । योभन्दा अलि अगाडि बढ्यो कि भन्ने मेरो अनुमान थियो । विकास र समृद्धिमा अहिले पनि पहाड धेरै पछाडि रहेछ भन्ने अनुभूत भयो । 

भिडियाे वार्ता

१० वर्षमा यत्ति छोटो बाटो पनि बन्न नसक्नु हुन्थ्यो त आजको युगमा ?

एकदमै ठीक कुरा उठाउनुभो । हाम्रो राष्ट्रिय प्राथमिकता भएन । हाम्रा एउटा सरकारले एउटा योजना सुरु गर्छ । अर्को सरकारले आएर अर्कै प्राथमिकता तोक्छ । त्यो कारणले गर्दा पनि हाम्रा ठूलाठूला योजना कुनै पनि बेलामा सम्पन्न हुन सक्दैनन् । यसैलाई मध्यनजर गर्दै मैले राष्ट्रिय गौरवका योजना भनेर १७ वटा ठूला पूर्वाधार योजना घोषणा गरेको थिएँ । त्यसमा सडक, विमानस्थल, जलविद्युत योजना, सिंचाइका नहरहरू लगायतलाई राखेको थिएँ । मध्यपहाडी (पुष्पलाल) लोकमार्ग राष्ट्रिय लोकमार्ग घोषणा गरियो । त्यसपछि मात्र यसको विकास तीव्र रूपमा अगाडि बढेको हो । त्यसैले सरकारमा रहने मान्छेको दूरदृष्टि नहुनु, राष्ट्रिय प्राथमिकता के हो भन्ने पनि नहुनु मुख्य समस्या थियो । त्यसैले नै हाम्रा यी निर्माणहरू ढिला हुने गरेका छन् ।

यसरी हुँदैन । हाम्रा प्रधानमन्त्रीजी कहिले पानी जहाज प्राथमिकता दिने भन्नुहुन्छ, कहिले कहिले रेलको कुरा गर्नु हुन्छ । कहिले के भन्नुहुन्छ । हाम्रो राष्ट्रिय प्राथमिकता निर्धारण नभएरै यसो भएको हो । त्यसले गर्दा हाम्रा रणनीतिक महत्वका पूर्वाधार बेलामा बन्न सकेका छैनन् । रणनीतिक महत्वका पूर्वाधार नबनेसम्म देशले आर्थिक फड्को मार्दैन । औद्योगिक क्रान्ति हुँदैन । 

त्यसैले यो भ्रमणपछि म जोड दिएर भन्न चाहन्छु– हामीले पहिले राष्ट्रिय विकासको एउटा मार्गचित्र बनाऊँ । हाम्रो प्राथमिकता किटान गरौँ, जुनसुकै सरकार आए पनि त्यसलाई पालना गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता बनाऊँ । त्यसो भयो भने देश बन्छ । नत्र यसरी नै बीसौँ वर्ष अलपत्र पर्छ । कुनै पूर्वाधार नबनी देशको विकास हुँदैन । मैले संसदमा पनि यो कुरा उठाउने सोचेको छु ।

‘समृद्धि संभव छ हाम्रै पालामा’ भन्ने यहाँहरूको जुन नारा छ, यो यात्रापछि पनि संभव छ भन्ने नै लाग्यो त ?

राजनीतिक नेतृत्वमा दूरदृष्टि, प्रतिबद्धता र इच्छाशक्ति भएन भने १०० वर्षमा पनि बन्दैन । तर, राजनीतिक नेतृत्वमा सही दूरदृष्टि भयो, सही खालको योजना बन्यो र त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने दृढ इच्छाशक्ति भयो भने फेरि बन्न सक्छ । हाम्रैजस्ता देशहरू १५–२० वर्षमा रूपान्तरण भएका छन् । हामीकहाँ नेतृत्वकै दूरदृष्टिको अभाव छ । राज्य सञ्चालनका संयन्त्रहरूको कमजोरी र राजनीतिक नेतृत्वमा इच्छाशक्तिको कमीको कारण नेपाल पछाडि परेको हो । यो हुनसक्यो भने बन्छ । 

अहिलेको विकासको मोडल त ‘जहाँ ठूला नेता त्यहाँ ठूलो पुल, जहाँ ठूला नेता त्यहाँ ठूलो बाटो’ हैन त ? 

कति मनपरीतन्त्र छ भने यसपटकको भ्रमणमा मैले सबै नदीहरू तरेँ । तमोर, अरुण, दूधकोशी, सुनकोशी, त्रिशुली, बुढीगण्डकी, मस्र्याङ्दी, सेती, कालीगण्डकी, भेरी, कर्णाली हुँदै महाकालीसम्म पुगेँ । तर, त्यहाँ के देखियो भने कुनै नदीमा पुलै पुल छन् । कतै छँदै छैन । उदाहरणका लागि, मस्र्याङ्दीमा ३०–४० किलोमिटर दूरीमा १० वटा पक्की पुल छन् तर सुनकोशी र भेरीमा एउटा–दुईटा पुल पनि छैन । कतिपय ठाउँमा त बाटो नै बनेको छैन पुल बनिसकेको छ– सानो खोल्सीमा पनि  । त्यहाँ बाटोको ट्रयाक खुलिसकेको छैन । 

व्यक्तिगत सोच र दबाबका आधारमा राष्ट्रिय ढुकुटीको दोहन हुनु हुँदैन । देश र जनताको आवश्यकता अनुसार योजना बनाएर अगाडि जानुपर्छ । अलिकति टाठाबाठा मान्छेले आफ्नो चुनावी क्षेत्रमा मात्र ध्यान दिने आदि कारणले गर्दा भएको हो । राष्ट्रिय प्राथमिकता नहुनुको कारणले पनि यस्तो भएको हो । विकासको राष्ट्रिय मार्गचित्र बन्न सक्यो भने र कार्यान्वयनको दृढता भयो भने देश बन्छ । हाम्रै पालामा बन्छ भन्ने मलाई पूरा विश्वास छ । 

मध्यपहाडी लामो यात्राको रोचक पक्ष के रह्यो ? मन छुने कुरा र चुनौती के–के देख्नुभो ?

पहिलो कुरो, नेपालको हिमाल, पहाड र तराई जुन भूबनौट छ, त्यहाँ जुन हाम्रा जाति छन्, त्यसको विविधताको सम्मान गर्ने संस्कार हामीसँग भएन । सात रङ्ग भएको इन्द्रेणी कति राम्रो हुन्छ । त्यो एउटा सेतो मात्र हुँदा त्यति रमाइलो हुँदैन । 

मलाई खुशी के लाग्यो भने मध्यपहाडबाट यात्रा गर्नुको पछाडि पनि नेपालका एक प्रतिशतभन्दा बढी भाषा जनसंख्या भएका जनसमुदाय नौ वटा छन् । तीमध्ये दुई– थारू र मधेशी तराई÷मधेशमा बस्छन् । बाँकी सातवटा– लिम्बु, खम्बु, तामाङ, नेवार, गुरुङ, मगर र पश्चिमका खस चाहिँ मध्यपहाडमा बस्छन् । 

यी सात प्रमुख जातिका भाषा, संस्कृति, भेषभुषालाई भेट्ने, संगीतहरू सुन्ने कुराले मलाई आनन्द अनुभूति भयो । पूर्वमा ‘अरुण तरेर नाना तमोर तरेर....’ भन्ने गीत सुन्दै ‘सुदूर पश्चिमीसँग ‘आउँछु तम्रा बैतडी खप्तड घुम्न जाउँला....’ भन्ने गीतहरू सुन्दै जुन हिँड्न पाइयो त्यसले आनन्दको अनुभूति भयो । 

पूर्वमा चिवाभञ्ज्याङबाट सुरु गर्दा त्यो १० हजार फिटको उचाइमा हिउँ परिराखेको थियो । मध्य भागमा, बागलुङबाट रुकुम जाने क्रममा त्यहाँ पनि साढे १० हजारको उचाइमा हिउँ परिरहेको थियो । अन्त्यमा, हामी बैतडी पुग्दा पनि हिउँ परेको थियो । प्राकृतिक विविधता पनि देख्न पाइयो । पहाड, टार, खोँच यसको विविधता, विभिन्न जाति, संस्कृति, भाषा यसको अनुभव गर्दा चाहिँ अत्यन्त सुन्दर र रमाइलो अनुभव भयो । 

खोटाङको नूनथलाबाट गरेको ट्वीटमा लेख्नुभएको थियो– तामाङ दाइ जनयुद्ध सुरु गर्दा जति उत्साहित र सक्रिय हुनुहुन्थ्यो, अहिले पनि उत्तिकै उत्साहित हुनुहुन्छ तर उहाँको गरिबी जस्ताको तस्तै ? यो खालको मान्छेका दूरावस्था कत्तिको भेट्नुभो ?

नूनथलाका तामाङ दाइलाई ०५२ सालमा जनयुद्धको तयारीका लागि जानेक्रममा भेटेको थिएँ । अहिले पनि उहाँ खाली खुट्टा उत्तिकै दीनहीन अवस्थामा देखिनुभो । त्यसले मलाई मर्माहत बनायो । पूर्वीरूकुमको लुकुम पुग्दा त्यहाँका खाम मगर जनयुद्धको क्रममा पुग्दाजस्तै खाममगर अत्यन्त गरिबीको अवस्थामा अहिले पनि पाएँ । हामीले त्यत्रो आन्दोलन र अभियान चलायौँ । ठूलो परिवर्तनपछि पनि त्यो गाउँमा खासै परिवर्तन नआएको देख्दा नमीठो अनुभूति पनि भयो । 

रुकुम, जाजरकोट, बैतडीका पनि कतिपय ठाउँमा त्यहाँका दलितहरू अत्यन्तै दीनहीन अवस्थामा देख्दा मलाई निकै पीडाबोध पनि भयो । त्यस अर्थमा यो भ्रमण एकापट्टि विविधताको अवलोकनबाट सुखद् अनुभूति, अर्कोपट्टि गरिबी र बेरोजगारीको दुष्चक्रमा परेको देख्दा अत्यन्त दुःखद् अनुभूति पनि सँगसँगै भयो । 

हामीले अहिलेसम्म अभ्यास गरेको विकासको मोडल नै फेर्नुपर्छ भन्ने चाहिँ लागेन ? 

त्यो लागेरै म हिँडेको हो । नेपालमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भएपछि अब लोकतान्त्रिकरणको युग मूलतः पूरा भयो । अब हामीले आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक रुपान्तरण र संमृद्धीकरणको नयाँ युगमा हामी प्रवेश गर्‍यौँ । अब पुराना सोच, शैली, चिन्तन, विचार र पार्टीहरूबाट हुँदैन । म विकास योजनाको विद्यार्थी भएको नाताले नयाँ आधुनिक विचार, पछिल्लो ज्ञानविज्ञानमा आधारित दर्शनमा बनेका नयाँ शक्ति आवश्यक हुन्छ भनेरै यो अभियान सुरु गरेका हौँ । 

नेपालको विकासको अहिलेसम्मको ठोस नीति पनि रहेन । त्यो बनाउनुपर्छ भन्ने मान्यता म राख्छु । यो भ्रमणपछि दिमागमा एउटा के चित्र आएको छ भने– पहिलो कुरा, यो कृषिप्रधान अर्थतन्त्रलाई औद्योगिक अर्थतन्त्रमा रुपान्तरण गर्न केही प्रमुख पूर्वाधारमा जोड दिनैपर्छ । त्यो भनेको सडक, बिजुली, पानी, शिक्षा, स्वास्थ्य, सञ्चार र बैंकिङ प्रणालीको ठोस योजना बनाएर राज्यले नै पहल लिएर अगाडि बढ्नुपर्छ । त्योसँगै, कृषिप्रधान अर्थतन्त्र भएको हुनाले त्यसको रूपान्तरणमा पहिलो प्राथमिकता दिनुपर्छ । वैज्ञानिक र व्यावसायिक खालको कृषिप्रणाली नअपनाई हामीले उद्योग र सेवा क्षेत्रमा हामी जान सक्दैनौँ । 

हाम्रो पहिलो प्राथमिकता कृषिको रुपान्तरण हो । त्यो सँगसँगै कृषि र वनजन्य जडिबुटी उद्योगको स्थापना गर्नुपर्छ । वस्तुको निर्यातमा ध्यान दिनुपर्छ । पर्यटन लगायतका सेवा क्षेत्र र सूचनाप्रविधि क्षेत्रमा हाम्रो लगानी हुनुपर्छ । यसरी अगाडि बढ्न सक्यो भने यो देश बन्छ । 

राज्य र निजी क्षेत्रको भूमिका स्पष्ट किटान गरेर पूर्वाधारमा राज्यले प्रमुख भूमिका निजी क्षेत्रले सहायक भूमिका, कृषि पर्यटन उद्योग लगायतका क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको प्रमुख भूमिका हुनुपर्छ । यो सोच अन्तर्गत विकास नीति बनाउनुपर्छ । 

त्योसँगसँगै भारत र चीनसँग लाभ लिने गरी पूर्व–पश्चिम लोकमार्ग, मध्यपहाडबाट र तराइको हुलाकी मार्ग हुँदै पूर्व–पश्चिम लोकमार्गमा प्राथमिकता दिनुपर्छ । त्यसपछि कोशी, गण्डकी, बाग्मती र कर्णाली करिडोर मार्फत् भारत र चीनलाई जोड्नुपर्छ । यो सडकलाई पहिलो प्राथमिकता दिएर हामी अगाडि बढ्यौँ भने नेपालको विकासले एउटा फड्को मार्छ । त्यो गर्न सकेनौँ, सरकार र एउटा व्यक्तिपिच्छे आफ्नो लहडमा भाषणबाजी गर्दै हिँड्यौँ भने देश बन्दैन । 

अन्तिममा, यहाँ मध्यपहाडी यात्रामै हुँदा यो सरकारको एक वर्ष पूरा भयो । यो सरकारको गति र गन्तव्य कस्तो देख्नुहुन्छ ? धेरै वर्षपछि बनेको यत्ति बलियो सरकारले समृद्धितर्फको यात्रामा लाँदैछ कि छैन ?

बिहानीले दिउँसोको झलक दिन्छ भन्छन् । यसरी हेर्दा पाँच वर्षको म्याण्डेट पाएको दुईतिहाइ बहुमतको सरकारले पहिलो वर्षमा जुन झल्को दिनुपथ्र्याे, त्यो दिन सकेन । सामान्य नियमित प्रकारका गतिविधि त भए । त्यो त निरन्तरतामा जसले पनि गथ्र्यो । यो सरकारबाट निरन्तरतामा क्रम भंग र छलाङ्मय विकासको नयाँपनको अपेक्षा जनताले गरेको हो । 

त्यसरी हेर्दा, यो वर्षका उपलब्धि त्यति उल्लेखनीय भएनन् । सुशासनको क्षेत्रमा, कमसेकम भ्रष्टाचार रोकेर जनतालाई सुशासनको प्रत्याभूति गराउन सक्नुपथ्र्यो । त्यो हुन सकेन । वाइडबडी काण्ड, बुढीगण्डकी काण्ड, एनसेल काण्ड, ३३ किलो सुनकाण्ड लगायत भ्रष्टाचारका पहाडहरू खडा भए । निर्मला प्रकरणजस्ता शान्तिसुरक्षाका सामान्य गतिविधि पनि राम्ररी सम्पन्न हुन सकेनन् । 

विकास र समृद्धिको क्षेत्रमा, कुनै ठूलो उल्लेखनीय प्रकारको लगानी विदेशबाट पनि आएन, देशबाट पनि भएन । उल्टै गत वर्ष छ महिनामा करिब १६ अर्ब वैदेशिक लगानी आएको थियो, यो वर्ष त पहिलो छ महिनामा छ अर्ब पनि आएन । व्यापार घाटा हाम्रो जुन थियो– पोहोर सात छ महिनामा चार खर्ब व्यापार घाटा थियो, अहिले छ खर्ब भयो । यसरी उल्टो ढंगले जसरी अर्थतन्त्र अगाडि बढिराखेको छ, त्यो हिसाबले यो सरकारले राम्रो संकेत गरेन । यही दिशामा जाने हो भने देश बन्दैन ।